Modernleşme sürecinin lise gençliğinin değerleri üzerindeki etkileri: Diyarbakır örneği
Abstract
Modernleşme geçmişten günümüze kadar önemini koruyan sosyolojik bir olgudur. Geleneksel ile yeni arasında kültürel ve sosyal bir dönüşümü ifade eden modernleşme, sadece insan eylemlerinde değil aynı zamanda insan bilincinde meydana gelen çeşitli dönüşümler yoluyla değerlerde değişimlere ya da yeni birtakım değerlerin ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Modernleşme ile ortaya çıkan değerler, toplumun önemli bir kesimini oluşturan gençlerin değer dünyalarını ve eylemlerini dönüştüren bir sürecin de belirleyicisi olmaktadır. Bu nedenle gençlerin hem diğer toplumsal kurumları etkileyen hem de en çok etkilenen kurumlar olan aile ve din kurumuna bakışının bilinmesi içinde bulunulan sosyal ve kültürel yapının anlaşılması adına önemlidir. Bu bağlamda modernleşmenin, Diyarbakır ili örneğinde, liseli gençlerin aile ve dini değer algılarını nasıl etkilediği araştırmanın temel problemini oluşturmaktadır. Gelişimsel dönemi itibari ile henüz aileden tam bağımsız olmayan lise gençliğinin sosyal yaşamlarında beliren modern kodların hem aile hem de dini değerlerini etkilemesi kaçınılmazdır. Bu araştırma ile modernleşmenin, Diyarbakır ili örneğinde liseli gençlerin aile ve dini değer algıları üzerindeki etkilerini belirlemeye ilişkin bulgulara ulaşmak amaçlanmıştır. Bu nitel araştırmada, tabakalı örnekleme ve kartopu örnekleme yöntemleriyle belirlenen 2019-2020 yıllarında Diyarbakır merkez ilçelerinde örgün eğitim içinde yer alan 11. Sınıf öğrencilerinden oluşan elli iki kişi ile mülakatlar yapılmıştır. Bulgular nitel veri analizlerinde kullanılan NVivo11 programı ile içerik analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Uygulamalı araştırma bulguları, gençlerin aileden öğrendiği bazı temel değerleri genel olarak benimsediği ancak modernleşme sürecinde bu değerlere yeni anlamlar eklediği veya bazı aile değerlerinin yerine yeni birtakım değerleri koyduğunu göstermektedir. Gençlerin değerlere bakışında kalıcılıktan ziyade geçiciliğin ön planda olduğu ve değer tercihlerini fayda-zarar ve zorunluluklar üzerinden yapmak istediği görülmektedir. Gençlerin dini bilgilenmede en çok yararlandığı kurum okul olmakla birlikte dini konularda başvurduğu en güvenilir kaynağın aile olduğu görülmektedir. Kenar semtlerde yaşayan ve ailesinin öğrenim durumu düşük olan gençlerde kısmen geleneksel halk dindarlığının etkisi görülürken, sosyoekonomik durumu ve ailesinin öğrenim durumu yüksek olan gençlerde geleneksel halk dindarlığından ziyade daha öznel bir din anlayışına meyledildiği tespitler arasındadır. Ayrıca, Allah kavramına inanç boyutunda soyut düşüncede yer verildiği, buna karşın dini konularda bazı şüphe ve tereddütler yaşandığı ve bu durumun pratik hayatta Allah kavramının işlevselliğinin azalmasına yol açtığı anlaşılmaktadır. Gençlerin hem aileden aldığı temel değerler ve dini değerlerle bağını devam ettirmek hem de modern çağın imkânlarından yararlanmak istediği görülmektedir. Gençlerin modernleşme sürecinde karşı karşıya kaldığı yalnızlıkla baş edebilmek için aile ve dini değerlerin kendi çizdiği sınırlar içinde yaşamlarında olmasını istediği, araştırmanın önemli tespitleri arasında yer almaktadır.
