Kurumsal yönetim ilkeleri bakımından halka açık anonim şirketlerde icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeleri
No Thumbnail Available
Files
Date
2017
Authors
Journal Title
Journal ISSN
Volume Title
Publisher
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Abstract
Pay sahipliği ile şirket yönetim ve kontrolünün ayrıştırıldığı "Merkezîleşmiş Yönetim"in egemen olduğu çok ortaklı anonim şirketlerde, dağınık ortaklık yapısına bağlı olarak, şirketteki pay oranlarının düşüklüğü, şirket işlerinin yönetimine katılmak konusunda pay sahiplerini olumsuz etkilerken, şirketi yönetenler kişisel menfaatlerini ön planda tutma yönünde daha fazla olanağa sahip olmaktadır. Halka açık anonim şirketlerin yönetiminde pay sahipleri ile yöneticiler arasındaki menfaat çatışmasına olanak veren ve ekonomi literatüründe "Vekâlet Problemi" (Principal-Agent Problem) olarak adlandırılan bu durum, modern şirketler hukuku çalışmalarında önemli etkiler yaratmıştır. Şirketler hukukunda yöneticilerin gözetiminin pay sahipleri açısından maliyetini azaltacak hukukî yöntemler geliştirilmiştir. Bahsi geçen menfaat çatışması sorununa yönelik olarak geliştirilen kurumsal yönetime özgü temel yöntemlerden biri, yönetim faaliyetinde yer almayan üyelerin sayısının ve etkinliğinin artırılmasını esas almıştır. Bu yöntemin esası, yönetim kurulu yapısının takım ruhu ve karşılıklı hesap verilebilirlik temeline dayalı olarak oluşturulmasına dayanmaktadır. Bu kapsamda, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeleri şirkette yönetimsel yetkilere sahip olmaksızın yönetim kurulu üyeliği görevini sürdürmektedir. Bunun yanı sıra şirkette yarı zamanlı olarak görev yaptıklarından şirkete tümüyle bağımlı olmamakta ve prensip olarak sembolik ücretler almaktadırlar. Bahsi geçen yönetim kurulu üyelerinin icracı üyeleri gözetim altında tutmasını sağlayacak unsurun bu tür görevlerin kendilerine toplumda saygınlık ve yüksek itibar sağlaması olduğu kabul edilmektedir. Çalışmamızda halka açık anonim şirketlerin yönetiminde pay sahipleri ile yöneticiler arasındaki menfaat çatışması sorununun çözümünde kurumsal yönetime özgü, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramı inceleme konumuzu oluşturmaktadır. Bu kapsamda, şirketler hukukunda norm koymak ve kısıtlayıcı kurallar öngörerek düzenleme yapmak anlayışına alternatif olarak ortaya çıkan kurumsal yönetim prensiplerinin bir unsuru olan, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramının farklı görünümleri incelenmiştir. Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramının ortaya çıkışına kaynaklık eden kurumsal yönetim kavramı ve halka açık anonim şirketlerin yönetiminde pay sahipleri ve yöneticiler arasındaki menfaat çatışması sorunu ortaya konulmuştur. Bu çerçevede "Merkezî Yönetim" kavramı ve "Vekâlet Problemi" ele alınmıştır. Ekonomistlerce ortaya konulan "Vekâlet Problemi"nin hukuka yansıması ve bu kapsamda yönetim kurulunun etkin çalışmasını sağlayıcı yöntemler olarak ortaya konulmuş olan hukukî tedbirlerin sınıflandırılmasına yer verilmiş, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği müessesesinin anılan hukukî yöntemler içindeki yeri açıklanmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde yönetim faaliyetinde yer almayan yönetim kurulu üyeliği sisteminin ortaya çıkışı, yöneticilerin bağımsızlığını artırıcı mekanizmaların gelişimine yer verilmiş, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinin farklı şekilde düzenleniş şekilleri, tek kademeli (monist) kurul yapısı içinde ele alınmıştır. Bu kapsamda ikinci bölümde Amerikan hukukunda geliştirilen bağımsız ve tarafsız üye kavramları ile İngiliz hukukunda yer alan icracı olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramlarının düzenleniş biçimleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramının iki kademeli (dualist) kurul yapısında karşılığı olan gözetim kurulu üyeliğine yer verilmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği müessesesinin uygulanmasında iki kademeli (dualist) ve tek kademeli (monist) kurul yapılarının karşılaştırılmasına yer verilmiştir. Bu kapsamda, icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerinin gözetim ve strateji tespiti ile ilişkiler ağı kurma işlevleri bakımından sistemler arasında bir yakınlaşma olup olmadığı hususu ele alınmış ve monist ve dualist sistemde bu üyelerin etkinliği ile kurumsal yatırımcıların rolü incelenmiştir. Bu bölümde son olarak, farklı hukuk sistemlerinin son yıllarda birbirine yakınlaşması eğilimine bağlı olarak icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyelerine ilişkin yeknesak kurallar oluşturulması çabası içinde olan AB düzenlemeleri de ele alınarak değerlendirilmiştir. Beşinci bölümde icrada görevli olmayan yönetim kurulu üyeliği kavramının Türk hukukundaki görünümü olan bağımsız yönetim kurulu üyeliği ele alınmıştır. Bu kapsamda, ilk olarak yönetim organı üzerinde Anglo-Amerikan yaklaşımı etkisini açıklamak amacıyla, inceleme konumuzu oluşturan halka açık anonim şirketlerin de tâbi olduğu genel kanun olan TTK'da yer alan ve kurumsal yönetim ilkelerine dayanan yönetim kurulunun yapısı ve işleyişine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Daha sonra Türkiye'de kurumsal yönetim ilkelerinin düzenlenişinde "Uygula-Uygulamıyorsan Açıkla Prensibi"ne dayalı ilkelerden zorunlu ilkelerin kabulüne geçiş ve bağımsız yönetim kurulu üyelerinin zorunlu ilkeler kapsamına alınması hususları incelenmiştir. Sonrasında halka açık anonim şirketler açısından sermaye piyasası mevzuatında düzenlenmiş olan bağımsız yönetim kurulu üyeliğine ilişkin bağımsızlık ölçütleri ve bağımsız yönetim kurulu üyelerinin şirketin karar alma mekanizmasındaki işlevleri değerlendirilmiştir. Son olarak, bağımsız üyelerin ifa ettiği işlevler de açıklanmak suretiyle yönetim kurulu komitelerinin yapısı ve işleyişi ele alınmıştır.
Description
Keywords
Kurumsal yönetim ilkeleri, icra